مقدمه
در هر سازمانی کارکنان بدقلقی(difficult employees) وجود دارند که باعث بی نظمی و کاهش بهره وری میشوند.
غیبت، تاخیر، درگیری با همکاران، مشاجره با مشتریان، بی اعتنایی به دستورات مافوق، کارشکنی، نادیده گرفتن آیین نامه های سازمان، رفتارهای ضد شهروندی، از جمله رفتارهای آسیب زا به سازمان هستند.
موارد فوق :نشان دهنده ضرورت سیستم انضباطی
انضباط(discipline)
- سیستم انضباطی کارکنان را ملزم می کند رفتاری مطلوب و مقبول و در چهار چوب عقلانیت سازمان داشته باشند.
- هدف و کارکرد اصلی سیستم انضباطی : اصلاح رفتار نامطلوب و یاددهی رفتار مطلوب
- رفتارهای مدیر، عامل اصلی در شکل گیری رفتار کارمند است.
شکل دهی رفتار
- تغییر رفتار کارکنان، یکی از وظایف مدیران در سازمانها
- نظریه شرطی سازی عامل اسکینر، نقش مهمی در به وجود آوردن رفتارهای تازه دارد. چون در این شرطی شدن تنها پاسخ هایی تقویت می شوند که آزمایشگر تعیین میکند و همراه با آن سایر پاسخ ها خاموش میشوند.
- شکل دهی رفتار به معنای کاهش یا افزایش احتمال رفتار خاص
چهار روش شکل دهی به رفتار
این چهار روش بر اساس نوع محرک مورد استفاده (منفی / آزارنده، مثبت / خوشایند) و وجود محرک (اضافه یا حذف محرک) عبارت هستند از:
۱.تقویت مثبت
قویترین نوع تقویت
فرایند تقویت رفتار به وسیله ارائه محرک های مطلوب.
رفتار وقتی تقویت می شود که صورت مکرر تکرار میشود و وقتی تضعیف میشود که فراوانی آن کاهش مییابد.
امروزه تقویت مثبت با روش تعدیل رفتار سازمانی(Organizational Behavior Modification = OB Mod) صورت می گیرد.
مراحل OB Mod:
- شناسایی رفتارهای مؤثر در عملکرد شغلی کارکنان: چه رفتارهایی برای عملکرد مؤثر لازماند؟
- ایجاد مبنایی برای عملکرد: عملکرد چگونه و در چه بازه زمانی باید انجام شود؟
- شناساندن پیامدهای رفتار: رفتار چه پیامدهایی در پی دارد؟
- به کارگیری استراتژی مداخله: چه رفتارهایی باید تقویت و چه رفتارهایی باید تضعیف شوند؟
- ارزیابی بهبود عملکرد: چند درصد عملکرد شغلی فرد بهبود یافته است؟
۲. تقویت منفی
فرآیند تقویت رفتار با حذف محرکهای نامطلوب(به طور مثال کاهش یا عدم شکایت مشتری در اثر بهبود رفتار فروشنده)
محرک در تقویت منفی آزارنده است.
تقویت منفی موجب تقویت رفتار میشود، چون فرد را از یک وضعیت نامطلوب رها میسازد.
تقویت(در اینجا) یعنی اینکه احتمال تکرار رفتار مطلوب افزایش مییابد.
در واژه منفی دو مفهوم نهفته است:
محرک آزارنده است
محرک (تقویت کننده) به دنبال پاسخ مطلوب، کاهش مییابد و سرانجام حذف میشود.
3.تنبیه
- فرآیند تضعیف رفتار از طریق ارائه پیامدهای نامطلوب(محرک منفی و آزارنده) یا حذف پیامدهای مطلوب(همچون توبیخ کارمند به دلیل تأخیر)
- تنبیه این ایراد را دارد که میگوید «این رفتار را رها کن» ولی نمیگوید به جای آن چه رفتاری داشته باش.
- تنبیه ممکن است موجب شکل گیری نگرش و احساسات منفی همچون خشم و عصبانیت نسبت به تنبیه کننده میشود.
- تنبیه در برخی موارد موجب احساس عدالت میشود.
- محرک در تنبیه و تقویت منفی و آزارنده است با این تفاوت که در تقویت منفی با کاهش یا حذف محرک منفی، احتمال بروز رفتار افزایش مییابد.
- کاهش حقوق و جرایم قانونی، تنبیه هزینه – پاسخ(response cost punishment) هم نامیده میشوند(مثلا تحویلدار بانک وقتی کسری صندوق میآورد باید خودش پرداخت کند).
۴. خاموشی
- خاموشی فرآیند تضعیف و از بین بردن رفتار با عدم تقویت (مثبت، منفی) یا نادیده گرفتن و بیتوجهی است(مثل عدم پاسخ مدیر به نامه یا تلفن کارمند)
- سازوکار خاموشی، روش «چیزی انجام نده (Do nothing)» میباشد.
- اثر تنبیه و خاموشی بر رفتار یکسان است.
- وقتی رفتاری تقویت (منفی یا مثبت) نشود، خاموش میشود یعنی احتمال تکرار پاسخ کم میشود.
